Choroby te występują z różnym nasileniem i mimo, że nie są zauważalne podczas załadowywania komór przechowalniczych, to jednak owoce wymagają odpowiednich działań zabezpieczających przed rozwojem patogenów je wywołujących.
Od wielu lat najczęściej występującą chorobą z tej grupy jest gorzka zgnilizna powodowana przez grzyby z rodzaju Neofabraea spp. (dawniej Pezicula spp.). W sadzie objawy porażenia owoców nie są widoczne. Patogen rozwija się na jabłkach i gruszkach latentnie (w formie utajonej) i trafia na/w pozornie zdrowych owocach do chłodni. Po kilku miesiącach przechowywania, gdy owoce zaczynają dojrzewać, wokół zakażonych przetchlinek rozwija się charakterystyczne oczkowanie, którego nie da się zahamować.
Plamki gnilne powiększają się i owoce bezpowrotnie gniją. Choroba występuje w kraju dosyć często, szczególnie na jabłkach, ponieważ większość obecnie uprawianych odmian jabłoni jest na nią podatna:
- Gala;
- Ligol;
- Szampion;
- Golden Delicious;
- Pinova.
Drugą przyczyną dużego nasilenia choroby jest powszechność występowania w sadach źródła zakażenia owoców. Są nim zarodniki grzybów Neofabraea spp., rozwijające się na ranach zgorzelowych na pędach jabłoni. Presja choroby może jeszcze się zwiększać w następnych latach z powodu wycofania z użycia w ubiegłym roku środków benzimidazolowych (Funaben 03 PA, Topsin M 500 SC i inne) stosowanych przeciwko zgorzeli kory jabłoni i braku środków alternatywnych. Zakażenie owoców przez zarodniki Neofabraea spp. następuje w miejscu przetchlinek w okresie przedzbiorczym. Dlatego najlepszą metodą zabezpieczania owoców przed chorobą jest stosowanie fungicydów wtedy, gdy dochodzi do zakażenia, czyli przed zbiorem.
Zestaw fungicydów przeznaczonych do tego celu jest obecnie bardzo bogaty. Obejmuje aż 24 środki chemiczne i jeden biologiczny w przypadku jabłoni oraz 17 środków chemicznych i jeden biologiczny w przypadku gruszy. Trzeba tylko pamiętać, że wiele z nich zawiera tę samą substancję aktywną i należy stosować rotację preparatów należących do różnych grup chemicznych.
Kiedy wykonać zabieg? Przed czy po zbiorach?
W kontekście pozostałości substancji aktywnych w owocach wydaje się, że najlepiej używać fungicydy przed zbiorem, ponieważ ich substancje czynne znacznie szybciej rozkładają się w jabłkach rosnących na drzewie niż w tych złożonych do chłodni, w niskiej temperaturze.
Jednak w niektórych sytuacjach istnieje konieczność zastosowania fungicydów po zbiorze. Na przykład wtedy, gdy w okresie przedzbiorczym panują trudne warunki pogodowe, tzn. częste opady deszczu uniemożliwiają terminowe zastosowanie środków albo nastąpiło ich zmycie.
Zabiegi pozbiorcze są także wskazane w chłodniach zbiorowych, w których przechowywane są owoce kilku producentów, o nieznanych programach ochrony lub różnie chronionych w okresie wegetacji.
Aktualnie do użycia po zbiorze zarejestrowanych jest pięć środków chemicznych, z czego aż cztery zawierają pirymetanil, a jeden fludioksonil oraz trzy środki biologiczne (tabela na str. 62). Dobrze jest zapoznać się z tą tabelą, żeby wybrać odpowiedni środek przeciwko tym chorobom, które najczęściej występują w naszym sadzie. Istotna jest też forma użycia tych preparatów.
- Środki Pennbotec 400 SC, ActiSeal PYR oraz Scholar są aplikowane w formie zanurzania lub „prysznicowania” owoców (np. za pomocą tzw. drenczera). Zabieg należy wykonać jak najszybciej po zbiorze, nie później niż w ciągu 16 godzin od zbioru. Kontakt owoców z cieczą roboczą musi wynosić co najmniej 30 sekund, a owoce po zabiegu i przed umieszczeniem w chłodni powinny być suche.
- Środki Xedathane-HN i Deccopyr-Pot stosowane są poprzez gazowanie zamkniętych pomieszczeń przechowalniczych po umieszczeniu w nich owoców. Szczegółowe informacje o technice wykonania zabiegu podane są w etykietach środków. Dzięki aplikacji poprzez fumigację fungicydy dobrze rozprzestrzeniają się w całej chłodni i dokładnie pokrywają owoce, powierzchnie przechowalnicze, a także same skrzyniopalety, co pozwala zabezpieczyć plon przed najważniejszymi chorobami. Dawka fungicydu dobierana jest do masy składowanych w pomieszczeniu owoców. Fumigacja jest ostatnim zabiegiem, który wykonuje się przed trwałym zamknięciem komór chłodniczych.
- Jeżeli planowane jest użycie środka zawierającego 1-MCP, to pomiędzy jego aplikacją a użyciem np. środka Deccopyr-Pot muszą upłynąć 24 godziny. Zarówno „prysznicowanie”, jak i gazowanie owoców wykonują usługowo wyspecjalizowane firmy.
Wymienione środki wykazują skuteczność w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny (Neofabraea spp.), a także, co bardzo ważne, chorób przyrannych, jak mokra zgnilizna (Penicillium expansum) czy brunatna zgnilizna (Monilinia spp.). W przypadku tych ostatnich chorób do zakażenia owoców najczęściej dochodzi w miejscu skaleczenia czy obicia skórki oraz ran po wyrwanych szypułkach, powstałych tuż przed zbiorem lub w czasie zbioru.
Okazuje się, że fungicydy stosowane w terminie pozbiorczym bardzo dobrze zabezpieczają ewentualne uszkodzenia owoców przed zakażeniem i rozwojem tych chorób. Ograniczają również występowanie szarej pleśni (Botrytis cinerea). Ta choroba rozwija się na jabłkach i gruszkach głównie na skutek wcześniejszego zakażenia kwiatów, ale także w miejscach uszkodzeń skórki i w wyniku tzw. zakażenia przez kontakt (stykania się owocu zdrowego z gnijącym). Obserwowano, że po zabiegu prysznicowania owoców uszkodzenia skórki pozostawały suche i zgnilizna nie rozwijała się.
Co z pozostałościamy substacnji czynnych?
Czy stosowanie środków po zbiorze jest bezpieczne i nie spowoduje wzrostu poziomu pozostałości w owocach? W przypadku dwóch substancji czynnych fungicydów przeznaczonych do zabiegów pozbiorczych europejskie wartości MRL zostały wyznaczone na wysokim poziomie i wynoszą dla pirymetanilu aż 15 mg/kg (w Chinach 7,0 mg/kg), a dla fludioksonilu 5,0 mg/kg owoców. To powoduje, że po aplikacji wymienionych środków po zbiorze nie następuje przekroczenie norm MRL. Na przykład w jabłkach Golden Delicious zanurzanych w preparacie ActiSeal PYR i przechowywanych w chłodni zwykłej przez 7 miesięcy poziom oznaczonego pirymetanilu wzrósł trzykrotnie w stosunku do jabłek niezanurzanych (z 0,035 do 0,1 mg/kg), jednak nie przekroczył poziomu MRL.
Jak podaje firma AgroFresh, wykonująca usługowo zabiegi prysznicowania jabłek, po zastosowaniu środka Scholar tą metodą, pozostałości fludioksonilu były na poziomie 15–20% najwyższych dopuszczalnym norm (MRL), a po okresie przechowalniczym (do lutego lub do późnej wiosny) spadły do 2–5% MRL.
Środki biologiczne
W wykazie środków do stosowania pozbiorczego są też trzy środki biologiczne. Nexy zawiera drożdże Candida oleophila i aplikowany jest poprzez zanurzanie lub zraszanie owoców, a Polyversum WP i Pythie zawierają organizm grzybopodobny Pythium oligandrum i stosowane są w formie zamgławiania owoców.
Dwa ostatnie preparaty stosowane są po złożeniu owoców do komory przechowalniczej i schłodzeniu do temperatury 3–5°C. Skuteczność środków biologicznych w zwalczaniu chorób może być niższa niż środków chemicznych, ale ich zaletą jest brak pozostałości substancji czynnych w owocach. Jeżeli planujemy zabieg prysznicowania, to owoce najlepiej zbierać do plastikowych skrzyniopalet. W przypadku skrzyniopalet drewnianych, niedostatecznie odkażonych czy niestarannie wyczyszczonych po poprzednim sezonie, po zabiegu prysznicowania drewno nasiąknie wodą i stanie się doskonałym podłożem dla rozwoju grzybów, niekoniecznie patogenów owoców.
Wielokrotnie obserwowaliśmy przypadki rozwoju puchatej grzybni na skrzyniach, z której izolowano różne rodzaje grzybów powszechnie występujących w glebie, jak Mucor, Trichoderma, Penicillium, a także grzybów typowych dla drzew leśnych, z których drewno użyto do produkcji skrzyń. Pleśniowy zapach może zostać pochłonięty przez owoce, a ponadto rozwijające się grzyby zmniejszą trwałość opakowań.
