Co wiemy o zapylaniu grusz?

Dla wielu sadowników grusza jest biologią zbliżona do jabłoni, więc obydwa gatunki traktują podobnie. W tym sposobie myślenia jest wiele prawdy, ale istota tkwi w szczegółach.

Kwiaty mało atrakcyjne

Budowa anatomiczna kwiatów jabłoni i gruszy jest bardzo podobna. Ich kwiat promienisty jest biały ze zrośniętą szyjką słupka, która od połowy rozdzielona jest na pięć, rzadziej sześć znamion. Tu podobieństwa się kończą.

Kwiaty gruszy są kwiatami pyłkowymi, co oznacza, że produkują śladowe ilości nektaru, a pożytkiem dla owadów zapylających jest głównie pyłek. Dodatkowo zapach kwiatów wielu odmian grusz jest mało atrakcyjny, a niektórych – wręcz nieprzyjemny, dlatego kwiaty te przywabiają przede wszystkim muchówki. Pszczoła miodna i trzmiel efektywnie oblatują gruszę dopiero wtedy, gdy w pobliżu nie ma innego atrakcyjnego dla nich pożytku.

Wczesne kwitnienie

Grusza kwitnie najczęściej 7–10 dni wcześniej niż jabłoń, co sprzyja wiosennym uszkodzeniom przez przymrozki. Jeśli przymrozek nie zniszczy wszystkich tkanek kwiatu, a uszkodzenie obejmuje tylko słupek, pręciki i płatki korony, to niektóre odmiany zawiązują owoce bez zapylenia, czyli partenokarpiczne. Wykorzystanie tej naturalnej cechy w produkcji sadowniczej jest istotne, gdyż może pomimo przemarznięcia kwiatów uratować plon. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu m.in. giberelin. Bez tego zabiegu owoce, które są pozbawione nasion, nie wyprodukują hormonów wzrostu i pozostaną małe, pozbawione znaczenia handlowego.

Gatunek obcopłodny

Grusza do zawiązania owoców dobrej jakości wymaga odmiany zapylającej. Od tego zależy jakość plonu. Najczęściej w jednej kwaterze sadzi się odmiany o zbliżonym terminie kwitnienia oraz o dalekim pokrewieństwie. Ta zasada w gruszach sprawdza się w 90%. W uprawie spotyka się kilka odmian triploidalnych (m.in. Lukasówka, Bera Diela, Dobra Szara, Plebanka, Minister Dr Lucius), które z reguły zawiązują dorodne owoce (z tego powodu są uprawiane), natomiast produkują pyłek nieżywotny i zdegenerowany. Wymagają więc nie tylko dobrego zapylacza, lecz przede wszystkim same nie mogą być efektywnym zapylaczem dla innych odmian rosnących w tej samej kwaterze.

Grusze europejskie

Dla większości uprawianych w Polsce odmian dobór jako zapylaczy Konferencji, Faworytki i Bonkrety Williamsa jest skuteczny. Ich pyłek charakteryzuje się kiełkowaniem na poziomie 90%, co korzystnie wpływa na efektywność zapłodnienia zalążków. Dla porównania tylko 42% pyłku odmiany Lukasówka ma zdolność do kiełkowania w łagiewkę pyłkową. Większość odmian typu Bera również produkuje pyłek o małej zdolności do kiełkowania (60–70%), co nie wystarcza do efektywnego zapłodnienia.

Grusze azjatyckie

Od kilku lat w Europie wzrasta zainteresowanie uprawą grusz azjatyckich. Ich owoce są smaczne i mają atrakcyjny wygląd. Kiełkowanie pyłku większości testowanych odmian jest bardzo wysokie, lecz poznanie wszystkich zależności związanych z ich zapylaniem wymaga czasu. W związku z tym w kilku ośrodkach rozpoczęto badania nad biologią odmian, które mają znaczenie przy zakładaniu kwater produkcyjnych. Dla kilkunastu z nich określono współczynnik PGI, wskazujący na zdolność odmiany do samopłodności. Jeśli jest on zbliżony lub większy niż 2, to w przypadku zapylenia własnym pyłkiem odmianę można potraktować jako samopłodną (tabela 1). Żadna z kilkunastu ocenianych odmian nie ma tej cechy, więc muszą być one sadzone w kwaterach z inną odmianą zapylającą. Istnieją doniesienia, że wiele odmian azjatyckich można skutecznie zapylić odmianą Konferencja.

Porównano też płodność siedmiu odmian grusz azjatyckich i Konferencji w zależności od sposobu zapylenia kwiatów na podstawie obliczonego współczynnika PGI (tabela 2). Dla wszystkich ocenianych odmian współczynnik ten w przypadku zapylenia własnym pyłkiem był znacznie niższy niż 2, co kwalifikuje te odmiany jako samobezpłodne. Natomiast zapylenie swobodne, gdzie owady miały możliwość naniesienia pyłku z wielu innych odmian kwitnących w sadzie doświadczalnym wskazuje, że nastąpiło efektywne zapłodnienie, które będzie skutkować dobrym plonem. Dobór najlepszych par zapylaczy musi zatem przebiegać według tych samych zasad, jakie obowiązują przy wszystkich gatunkach owocowych, czyli dalekie pokrewieństwo i zbliżony czas kwitnienia.

Tabela 1 Ocena samopłodności odmian azjatyckich

Tabela 2 Ocena płodności ośmiu odmian grusz w zależności od sposobu zapylenia



Maciej Kania
źródło: na podstawie artykułu z numeru 4/2018 r. Sad Nowoczesny dr hab. Moniki Bieniasz UR w Krakowie