Jeszcze nigdy sady wiśniowe nie wyglądały tak źle jak wiosną bieżącego roku. Drzewa pozostawiono bez cięcia. Gałęzie, przyrosty, liście i kwiaty były czarne, porażone przez brunatną zgniliznę drzew pestkowych (monilioza), natomiast pąki kwiatowe często obumierały wskutek infekcji raka bakteryjnego czereśni. Przyczyna takiego stanu jest znana. Przez dwa kolejne lata cena owoców wiśni była tak niska, że nie pokrywała nawet kosztów pielęgnacji drzew, więc wielu sadowników zaniedbało swoje wiśniowe sady. Z tego powodu zbiory wiśni w roku 2010 będą o około 30% niższe, więc może i cena za owoce będzie bardziej atrakcyjna.
Sad wiśniowy łatwiej jest założyć niż sad jabłoniowy, gdyż nie trzeba inwestować w chłodnię, sortownię, opakowania i inne środki konieczne w uprawie jabłoni. Drzewa nie wymagają podpór, a cięcie jest łatwe. Ochrona wiśni przed chorobami i szkodnikami jest prostsza i tańsza niż jabłoni. Te zalety sadu wiśniowego powodowały, że wiśnie sadzono na różnych, drobnych kawałkach ziemi jako uzupełnienie do uprawy jabłoni w oczekiwaniu na wczesny dopływ gotówki za sprzedane owoce w sezonie wegetacyjnym. Sady wiśniowe zakładali także rolnicy nie specjalizujący się w sadownictwie. Z tych powodów uprawa wiśni jest rozdrobniona i mniej nowoczesna niż jabłoni. Sady tego typu będą nieopłacalne w nadchodzących latach. Owoce wiśni to przede wszystkim towar do przerobu przemysłowego. Trzeba produkować takie owoce jakich wymaga przemysł i zbierać je maszynowo wszelkimi dostępnymi i sprawnymi urządzeniami, jak: kombajny samojezdne, kombajny zaczepiane albo otrząsarki. Zbiór maszynowy znacznie obniża koszty produkcji i zwiększa opłacalność. W uprawie wiśni relacja kosztu zbioru owoców do pozostałych nakładów jest podobna jak w uprawie porzeczek. Obecnie nikt nie uzyska dochodu z uprawy porzeczek przemysłowych zbieranych ręcznie.
Zakładając sad wiśniowy, trzeba z góry zaplanować sposób sadzenia i prowadzenia drzew. W Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa opracowaliśmy koncepcję sadu do zbioru kombajnem. Powinien on mieć powierzchnię od kilku do kilkudziesięciu hektarów. Drugim warunkiem jest zawarcie umowy z określonym przedsiębiorstwem na odbiór owoców do tłoczenia lub do mrożenia. W takim sadzie trzeba uprawiać odmiany sprawdzone pod względem plenności i akceptowane przez przemysł. Oprócz podstawowej odmiany ‘Łutówka’ należy sadzić także odmiany dojrzewające wcześniej, jak: ‘Debreceni Botermo’ (‘Debreczyn’), ‘Nefris’, ‘Kelleris’ oraz poszukiwane przez przemysł odmiany o ciemnym soku typu sokówka (wiślanka). Uprawa kilku odmian wydłuża termin zbioru. Dla ‘Łutówki’ sadzonej na przeciętnej glebie rozstawa drzew powinna wynosić 3,5 m między drzewami, a w rzędzie 1,5 m, natomiast dla odmian silnie rosnących (‘Debreczyn’, sokówki) – 2 m. Odległość 2 m w rzędzie jest także odpowiednia dla odmian słabo rosnących sadzonych na bardzo żyznej glebie. Drzewa przeznaczone do zbioru kombajnem powinny mieć korony z przewodnikiem wysokości do 3 m, osadzone na pniu nie niższym niż 70 cm. Szczegółowe zalecenia na ten temat były wielokrotnie publikowane w OWK i w Sadzie Nowoczesnym.
Tańszymi urządzeniami do zbioru wiśni przemysłowych, lecz mniej wydajnymi niż kombajn są otrząsarki. Mogą one być produkcji krajowej lub zagranicznej. Ich użycie wymaga różnej rozstawy drzew, wysokości pnia i formy korony. Jeśli planujemy zbiór wiśni otrząsarką, warto wcześniej, przed założeniem sadu zapoznać się z ich pracą i dostosować sad do urządzenia, którym będą zbierane owoce.
Niezwykle ważny jest wybór odmian do uprawy w nowoczesnym sadzie. W literaturze sadowniczej znajdujemy opisy co najmniej 30 odmian wiśni, lecz niestety większość z nich nie ma wartości handlowej, a inne, opisywane jako cenne, nie zostały sprawdzone w produkcji. Konkurencyjne dla polskich odmian są wcześnie dojrzewające wiśnie zbierane w Turcji, na Węgrzech czy w Serbii. Powinniśmy również uprawiać odmiany dojrzewające wcześniej niż ‘Łutówka’, a więc w drugim tygodniu lipca. Należą do nich wielkoowocowe odmiany hodowli węgierskiej pochodzące od starej odmiany ‘Kerezer’. Niestety, wiele odmian z tej serii owocuje w Polsce słabo, głównie dlatego, że są obcopylne. Wśród odmian pochodzących z Węgier ostatnio w rejonie grójeckim upowszechniany jest klon ‘Debreczyn’, który owocuje wiernie i obficie. Został sprowadzony do Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, gdzie przez 6 lat co roku owocował i wydawał zadowalające plony. Niestety, znane są inne klony pod tą samą nazwą, które owocują słabo. Drzewka trzeba więc nabywać ze sprawdzonych źródeł. Podobnie jest z tzw. sokówkami i wiślankami.
Odmiana ‘Łutówka’ jest samopłodna, więc nie wymaga zapylaczy, a kwiaty są łatwo zapylane przez owady nawet podczas mało sprzyjającej pogody. ‘Debreczyn’ jest odmianą obcopylną. ‘Łutówka’ jej nie zapyla, ponieważ zaczyna kwitnąć późno, gdy ‘Debreczyn’ kończy kwitnienie. Dobrym zapylaczem dla odmiany ‘Debreczyn’ jest ‘Nefris’, który pochodzi od ‘Łutówki’. Wymaga intensywnej ochrony przed chorobami. Aby zapewnić dobre zapylenie kwiatów odmiany ‘Debreczyn’, można ją sadzić w czterech rzędach obok siebie i w jednym rzędzie ‘Nefris’. Jeśli odmiana jest obcopylna, to pyłek musi być przeniesiony z jednego rzędu drzew na inny. W tym celu na 1 ha powinny być 3–4 roje z pszczołami miodnymi lub hodowla pszczoły murarki. Nie ma podstaw do narzekania na słabe zawiązywanie owoców, jeśli nie ma owadów zapylających.
Na naszym rynku można sprzedać pewną, niewielką ilość wiśni deserowych. Mogą one pochodzić z małej plantacji i muszą być zrywane ręcznie. Odmiany takie powinny mieć smaczne, duże, a więc atrakcyjne owoce, wcześnie dojrzewające. Takich odmian jest kilka. W pierwszym tygodniu lipca dojrzewa bardzo smaczna odmiana ‘Erdi Botermo’. W bieżącym roku za te owoce zrywane z szypułkami można było otrzymać 4 zł/kg. W drugim tygodniu lipca dojrzewa również smaczna i atrakcyjna odmiana ‘Debreczyn’.
Autor: Prof. dr hab. Augustyn Mika Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa Skierniewice
