Prowadzenie upraw polowych - pod chmurką - wiąże się z dużym ryzykiem utraty plonu. Przyczyn strat może być bardzo wiele: grad, intensywne opady deszczu i intensywna iluminacja słoneczna oraz żerowanie ptaków czy owadów. Aby chronić się przed nimi producenci montują różnego rodzaju osłony. W krajach zachodniej Europy, np. w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, we Włoszech, w rejonach, gdzie często występują opady gradu, instaluje się specjalne konstrukcje, na których ponad drzewami rozciąga się siatki lub folie chroniące plony.
Sieci
Najczęściej wykorzystywanymi osłonami są siatki przeciw- gradowe. W ostatnich latach gradobicia pojawiają się w większości rejonów Polski. Zjawisko to jest krótkotrwałe, gwałtowne i dość trudne do przewidzenia. Jednak skutki opadu gradzin, niekiedy o wielkości ponad 2 cm, są fatalne gdyż, poza zniszczeniem całego plonu, mocno uszkadzają liście i pędy drzew. W Europie mamy kilka systemów montażu siatek przeciwgradowych - system tradycyjny, płaski oraz krzyżowy.
System tradycyjny
System tradycyjny polega na rozciągnięciu siatki w formie dwuspadowego dachu o nachyleniu około 65°. Płaszczyzny siatek łączy są za pomocą plastikowych plakietek. W siatkach znajdują się otwory, które otwierają się po obciążeniu ich gradem, uwalniając kulki lodu na ziemię. W systemie tym ważne jest dobre naprężenie siatki, zapobiegające tworzeniu się tzw. worków z lodem. System tradycyjny jest systemem modułowym, co umożliwia instalowanie go w każdym sadzie, nawet już istniejącym.
System płaski
System płaski to konstrukcja znacznie prostsza od systemu tradycyjnego. Siatki rozciąga się poziomo mocując je linami z uchwytami do drutów rozciągniętych wzdłuż rzędów. Mocowanie w tym systemie musi być na tyle silne by nie poddawało się ruchom wiatru. Płaszczyzny siatek połączone ze sobą rozciąga się nad całą powierzchnią sadu. Siatki powinny być równe długości rzędów, zaś ich szerokość większa od szerokości rzędów. Na słupach konstrukcyjnych umieszcza się plastikowe kaptury, do których przymocowywana jest siatka oraz blokada drutu. W trakcie gradobicia pod wpływem ciężaru gradzin w płaszczyźnie siatek tworzą się przerwy i grad zsypuje się na ziemię.
System krzyżowy
Opatentowany przez firmę Helios system krzyżowy jest systemem elastycznym. W systemie tym 1,0-1,5 metrowej szerokości siatki nakładają się na siebie i są złączone ze sobą elastycznymi linami. To oryginalne rozwiązanie pozwala na utrzymanie płaszczyzny siatek w międzyrzędziach. System krzyżowy jest najdroższym z wszystkich trzech wymienionych, jednakże pozwala najskuteczniej chronić cały sad.
Ważny kolor
Siatki służące do budowy systemów przeciwgradowych różnią się między sobą kolorem, a co za tym idzie, mają różny stopień zacienienia uprawy. Siatki krystaliczne czy białe mają od 8% do 10% zacienienia, zielone około 12%, szare - 14% zaś czarne aż 18%. W produkcji znajdują się także siatki różowe oraz czerwone, które do tej pory są testowane we Francji. Standardowo przezroczyste nici służące do otrzymania osłony mogą być zabarwione różnymi związkami chemicznymi. Siatki wykonane są z tworzywa sztucznego HDPE - materiału w 100% odpornego na oddziaływanie promieni UV. Średnica zarówno osnowy, jak i wątku waha się w zależności od koloru i rodzaju siatki i wynosi od 0,29 do 0,32 mm. Natomiast otwory w siatkach również mogą być różnej wielkości, np. włoskie przedsiębiorstwo Helios produkuje siatki o średnicy oczek 2,8 mm x 8,0 mm, co daje wielkość otworu 22,4 mm2 . Inni producenci oferują siatki o mniejszych otworach: 7 mm x 3 mm bądź 3 mm x 8-9 mm. Współczynnik stabilizacji jest różny i zależy od koloru siatek, co ma związek głównie z żywotnością danego materiału. Najmniej żywotnie są sieci białe (do 10 lat), zaś najżywotniejsze są sieci czarne (do 25 lat).
Konstrukcje
Konstrukcja wykorzystywana do montażu siatek przeciwgradowych musi być nie tylko stabilna, ale także wytrzymała. Najczęstszym materiałem używanym do jej budowy jest drewno - materiał tani oraz - dzięki różnym zabiegom - wytrzymały i służący w niezmienionej formie nawet do kilkunastu lat. W Niemczech lub we Włoszech konstrukcje są stawiane ze zbrojonych, betonowych słupów.
Siatka i folia
Dużym zagrożeniem dla upraw - poza gradem - są opady deszczu oraz ptaki. Parę lat temu opracowano system ochrony sadów czereśniowych przed deszczem, gradem i ptakami. System ten składa się z długich pasków folii naszytych na siatkę przeciwgradową. Poszczególne pasy przymocowane są górną krawędzią tak, że każdy opada na znajdujący się poniżej. Osłony rozpina się na wcześniej zbudowanych konstrukcjach i spina specjalnymi klipsami, pozwalającymi na szybki montaż oraz demontaż. Konstrukcja z siatką tworzy namiot w formie trójkąta. Budowa taka pozwala wodzie z opadów swobodnie spływać po plastykowej powierzchni wprost w przestrzenie między rzędami, zapewniając owocom ochronę i gwarantując dodatkowe nawodnienie. Podczas opadów drzewa pozostają suche, owoce zaś nie pękają i nie gniją. Dodatkowo czereśnie zabezpieczane są przed obijaniem oraz przegrzaniem w czasie upałów. System może być montowany na konstrukcjach drewnianych, stalowych lub betonowych. Szerokość międzyrzędzi w sadzie może wynosić 2-6 metrów. Zaletą tego systemu jest szybki montaż oraz demontaż, dość duże elementy, brak drutu okapowego oraz oczek. Ważną cechą jest możliwość pozostawienia folii na zimę, gdyż mocuje się ją w liniach rzędów i nie zdejmuje. System ten jest przeznaczony przede wszystkim do ochrony sadów czereśniowych, ale może być wykorzystywany przez producentów owoców miękkich, choć do ich uprawy częściej polecane są daszki foliowe.
Rozpinane są one na drewnianych palach wysokości do 4,5 m oddalonych co około 6 m w rzędzie. Nad palami rozciągnięty jest drut, na który nakładana jest folia tworząc daszek. Folie nad międzyrzędziem łączy się gumowymi linami. Konstrukcja taka zapobiega przenikaniu opadów na uprawę. Woda spływa po daszku w międzyrzędzia pozostawiając suche rośliny. System daszków foliowych wpływa na opóźnienia dojrzewanie jagód i wydłużenie zbioru. Ważnym elementem systemu jest folia, której nie trzeba zdejmować na zimę, a wystarczy ją zrolować okryć folia czarną. Tak przygotowana, przetrwa do kolejnego sezonu.
Montowanie siatek i folii ma wiele zalet, pozwala uzyskać owoce wyrośnięte, bez uszkodzeń i ogranicza podczas zbioru problemy związane z warunkami pogodowymi. Wielu ogrodników chwali posiadanie takich systemów. Uzyskują wyższe plony ze względu na mniejszą liczbę uszkodzonych owoców. Ostatnio pojawiły się również opinie o pozytywnym oddziaływaniu folii w zapobieganiu słabym przymrozkom wiosennym, ze względu na wyższą temperaturę pod nią. Osłony dodatkowo przyczyniają się do ograniczenia uszkodzeń spowodowanych nadmiernym nasłonecznieniem, szczególnie latem. Z drugiej strony pogarszają wybarwienie owoców, zależnie od ich przenikalności świetlnej. Z doniesień zagranicznych wynika, że ograniczenie dostępu światła może wpływać na tworzenie mniejszej liczby pąków kwiatowych, czego jednak nie potwierdzono w warunkach Polski.
Niestety koszt konstrukcji i montażu siatek jest bardzo wysoki. Zależnie od systemu może on wynieść od 12 tys. do ponad 30 tys. euro na hektar sadu. Należy jednak pamiętać, że inwestycja w osłony przeciwgradowe czy inne jest inwestycją na wiele lat, a montowane tu siatki lub folie mają wysoką wytrzymałość na uszkodzenia i wieloletnią gwarancję.
Fot. T. Krupa
Artykuł pochodzi z nr 9/2012 czasopisma „Sad Nowoczesny”
Autor: Dr Tomasz Krupa SGGW Warszawa
