Jakie czynniki należy uwzględnić, aby wybrać najlepszy jakościowo materiał szkółkarski?
Wybierając drzewka do nasadzeń przede wszystkim należy zwracać uwagę na jego zdrowotność. Do produkcji zdrowych drzewek szkółkarze muszą używać zdrowego materiału wyjściowego, który następnie jeszcze w szkółkach należy odpowiednio chronić i nie dopuszczać do rozwijania się na nim patogenów i szkodników. Racjonalna gospodarka makro- i mikroelementami, w tym m.in. azotem pozwala osiągać dobrej jakości materiał, bez ryzyka uszkodzeń kory i drewna na materiale szkółkarskim w okresie jesieni, zimy i wczesnej wiosny, co niestety ma bardzo często miejsce przy własnej produkcji drzewek. Nienależyte przygotowanie roślin do spoczynku zimowego niesie ze sobą ryzyko przemrożeń, a w efekcie uszkodzeń kory i drewna, w tym licznych spękań, które już na etapie bardzo wczesnej wiosny będą potencjalnym źródłem porażenia przez choroby kory i drewna. Kwestię tę należy poruszyć, gdyż w wielu przypadkach sadownicy decydują się na samodzielną produkcję materiału szkółkarskiego, zaś wspomniany problem jest powszechny i prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń, co w rezultacie sprawia, że drzewka nie kwalifikują się do nasadzeń.
Wiedząc już, że drzewka są zdrowe, co następnie powinniśmy wziąć pod uwagę, kupując materiał szkółkarski? Jak wybrać drzewka lepszej jakości?
Na jakość zewnętrzną materiału szkółkarskiego składają się takie parametry, jak: wysokość, liczba pędów bocznych, wysokość rozmieszczenia pierwszych rozgałęzień oraz system korzeniowy. To z kolei wynika z technologii ich produkcji, wieku drzewek, gatunku, odmiany oraz typu podkładki. Klasy jakości materiału szkółkarskiego są najczęściej określane przez producentów, i mogą się różnić pomiędzy danymi szkółkami.
Ocena parametrów zewnętrznych przy zakupie drzewek jest prosta i oczywista. Przede wszystkim dobrze rozgałęzione drzewka powinny posiadać 12–15 i więcej pędów bocznych odchodzących pod kątem prostym od przewodnika, u odmian trudno rozgałęziających się ich liczba może wahać się od 8 do10 szt. Długość pędów bocznych oraz wysokość rozmieszczenia korony zależą od odmiany i układu odmianowo–podkładowego. W przypadku silniej rosnących odmian i podkładek ich długość będzie większa, ten parametr należy rozpatrywać indywidualnie do konkretnego materiału szkółkarskiego. Z praktycznego punktu widzenia najlepsze są drzewka, których pędy osiągają długość 30–40 cm, dłuższe najczęściej wymagają skrócenia po posadzeniu na miejsce stałe. Wysokość rozmieszczenia pierwszych rozgałęzień również w dużym stopniu powinna zależeć od odmiany i długości cyklu produkcyjnego. W przypadku odmian z grupy Jonagold pierwsze pędy syleptyczne powinny znajdować się na wysokości 70–80 cm, zaś w przypadku odmian krótkopędowych nieco niżej.
Zarówno liczba, długość, grubość oraz stopień występowania pąków kwiatowych to cechy, które decydują o przeznaczeniu drzewek do danego, konkretnego typu sadu. Powinniśmy je znać przed zakupem drzewek, gdyż to one będą decydować do jakiego sadu je wykorzystamy. Warto zaznaczyć, że oczekiwania sadowników w tym względzie są bardzo różne.
Lepsze są drzewka wyższe czy niższe, starsze czy młodsze?
Odpowiedź na to pytanie zależy od tego czego od drzewek oczekujemy. Wysokość drzewek najlepszej jakości powinna wynosić ponad 150 cm, bardzo często w wyborze ekstra przekracza ona 180 cm. Materiał starszy – typu knip-boom będzie charakteryzował się silniejszym wzrostem niż drzewka siedmiomiesięczne, ten parametr podobnie jak te, o których wcześniej wspomniałam, zależy od podkładki, odmiany i okresu, jaki materiał szkółkarski przebywał w gruncie. Drzewko powinno charakteryzować się harmonijnym wzrostem wszystkich elementów budowy oraz silnym wigorem.
Średnica pnia, powinna wynosić 12–15 mm na wysokości 10 cm powyżej miejsca okulizacji. Wysokość miejsca okulizacji lub szczepienia może znajdować się na wysokości 10–25 cm, a należy pamiętać, że im wyżej umieścimy miejsce uszlachetnienia, tym siła wzrostu drzewa będzie mniejsza. Jest to bardzo ważna zależność, gdyż poprzez wysokość umieszczenia miejsca uszlachetnienia nad powierzchnią gruntu możemy regulować do pewnego stopnia wzrost drzew. Jest to szczególnie istotne przy wyborze odmian drobnoowocowych i krótkopędowych, takich jak Red Delicious czy Gala na podkładkach słabo rosnących. U tych grup odmian obserwuje się bowiem problem słabego wyrastania owoców, zwłaszcza w lata suche. Z tego względu warto rozważyć tzw. wysokie sadzenie drzewek tych odmian.
Niewłaściwy wybór materiału nasadzeniowego może skutkować słabszą odpornością na szkodniki i choroby w trakcie sezonu wegetacyjnego i podczas owocowania. Jakość i ilość jabłek również może być gorsza niż planowaliśmy sadząc drzewka.
Często sadownicy decydują się na nieco słabsze drzewka (niższe, słabiej rozgałęzione, cieńsze), gdyż ich uruchomienie i wprowadzenie na właściwy pułap wzrostu, wigoru i witalności może być łatwiejsze niż w przypadku drzewek lepiej wyrośniętych, które spędziły w szkółce kilka sezonów wegetacyjnych.
Na co zatem zwracać uwagę przy odbiorze drzewek od szkółkarza?
Przy zakupie materiału szkółkarskiego szczególną uwagę należy zwrócić na kondycję kory, która w dużym stopniu odzwierciedla zdrowotność, choć nie do końca. Zwracajmy uwagę na jej kolor, ewentualne przebarwienia, pęknięcia, zapadnięcia, nekrozy, zgorzele czy zrakowacenia. Wszystkie te defekty, oczywiście zależnie od skali wystąpienia, mogą dyskwalifikować drzewka do sadzenia. Mogą też w przyszłości przyczynić się do wypadów w sadzie produkcyjnym. Tego typu objawy najczęściej są wynikiem porażenia przez patogeny grzybowe, m.in.: raka drzew owocowych i zgorzele kory, które występują w miejscu przycięcia (uszlachetniania) oraz na pniu głównym w miejscach po podkrzesywaniu.
Co z częścią podziemną drzewek?
Oczywiście przyjrzyjmy się również częściom podziemnym drzewek, na które składają się szyjka i system korzeniowy. Powinny one być wolne od narośli powodowanych przez bakterię Agrobacterium tumefaciens, która jest sprawcą guzowatości korzeni atakującej podkładki drzew owocowych oraz młode drzewa. Narośla te utrudniają pobieranie i przewodzenie wody oraz składników mineralnych, a w konsekwencji przyczyniają się do znacznego osłabienia wzrostu drzew a nawet ich zamierania. Materiał szkółkarski z dużymi guzami na korzeniu głównym i szyjce korzeniowej powinien być niszczony i nie wprowadzany do obrotu. A. Tumefaciens występuje powszechnie zarówno w szkółkach jak i w sadach. Musimy zatem liczyć się z tym, że w miejscach, gdzie w przeszłości rosły drzewa owocowe, większe może być ryzyko słabszego wzrostu i trudności wprowadzenia drzewek w pełną produktywność.
Dobrze wykształcony system korzeniowy powinien składać się z kilku korzeni bocznych o długości około 20–30 cm, najlepiej pokrytych drobnymi korzeniami obrastającymi. Ważne jest, aby system korzeniowy był proporcjonalny w stosunku do części nadziemnej. Jeśli będzie inaczej, wówczas drzewka będą wymagały szczególnej uwagi, w tym m.in. odpowiedniej agrotechniki, ilości wody i składników pokarmowych po wysadzeniu na miejsce stałe i na pewno później wejdą w okres pełnej produktywności.
Co wtedy, gdy zasadzone drzewka nie są tej odmiany, którą kupiliśmy?
Takie sytuacje zdarzają się głównie, gdy kupujemy drzewka pochodzące z niepewnego źródła, nie posiadające certyfikatów. Rozpatrując temat jakości drzewek powinniśmy zwracać uwagę na formalny aspekt materiału szkółkarskiego, tj. na jego pochodzenie i legalność w obrocie. Gwarancję tożsamość oferowanego materiału – czyli to, że drzewka są tożsame z odmianą, mutacją i podkładką deklarowaną przez sprzedającego, daje nam jedynie dokumentacja potwierdzająca ich pochodzenie wydana przez szkółkarza. Tylko na tej podstawie możemy dochodzić swoich praw w przypadku oszustwa.
Inną sprawa jest to, że często otrzymujemy drzewka tożsame z naszym zamówieniem, jednak dochodzi do naturalnych zmian jakościowych. Dotyczy to głównie odmian, które w wyniku zjawiska rewersji, tj. mutacji wstecznych, wykazują predyspozycje do zaniku atrakcyjnego rumieńca i powrotu zabarwienia owocu do odmiany wyjściowej. Tu ważna jest jakość drzewka i uczciwość szkółkarza, bowiem od niego zależy właściwy dobór zrazów do szczepienia i okulizacji. Grupą odmian bardzo podatnych na tego typu zjawisko jest Jonagold, Gala i Red Delicious. Poziom rewersji może podlegać dużym wahaniom zarówno w obrębie samego owocu, jak i ilości jabłek na całym drzewie. Ostatnie sezony dowiodły, że zakup sprawdzonych zrazów – bezpośrednio od hodowcy – pozwala dłużej zachować pożądane cechy jabłek. Dobrym rozwiązaniem jest też pozyskiwanie zrazów z sadów owocujących, w tym z drzew o typowych parametrach dla danej mutacji. W tym przypadku nie ma mowy o przypadkowości i nierzetelności szkółkarskiej. Należy się jednak liczyć z tym, że drzewka takie mogą być droższe, gdyż część kosztów stanowi opłata licencyjna. Biorąc jednak pod uwagę, ewentualne późniejsze straty wynikające z oszustwa, lepiej wybierać takie właśnie, pewne pod względem formalnym drzewka.
Artykuł ukazał się w 9/2021 wydaniu czasopisma Sad Nowoczesny. Zobacz jak znaleźć więcej informacji o nowoczesnym sadzie!
Autor: Henryk Czerwiński
Opr. Joanna Białek
Fot: O. Runkiewicz
