Jak założyć sad ekologiczny?

Głównym zadaniem gospodarowania w rolnictwie ekologicznym jest wytwarzanie surowców i żywności o wysokiej wartości biologicznej, z założeniem że sposób produkcji nie niszczy środowiska, a wyprodukowana żywność jest naturalna i ma wysokie walory smakowe. W rolnictwie ekologicznym gospodarstwo stanowi zamknięty układ – jeden organizm, do którego dopływ środków produkcji z zewnątrz powinien być ograniczony.

Sad ekologiczny z korzyścią dla środowiska

Obecnie wielu właścicieli gospodarstw jest zdecydowanych założyć i prowadzić sad metodami naturalnymi. Sadownictwo ekologiczne może przyczynić się do ożywienia i pobudzenia gleby ze względu na stosowanie innego sposobu niż w produkcji konwencjonalnej nawożenia i ochrony roślin, w tym zwalczania chwastów. Dzięki temu rośliny mogą aktywnie pobierać składniki pokarmowe z gleby i chronić się przed uszkodzeniami wywołanymi czynnikami zewnętrznymi. Długoletnie nawożenie nawozami naturalnymi powoduje zwiększenie w glebie zawartości próchnicy, a zatem takie gleby mają większą pojemność wodną, pobudzającą rozwój systemu korzeniowego i w dużym stopniu łagodzą skutki zanieczyszczeń środowiska.

Sad ekologiczny = wysoka wiedza sadownika

Powodzenie w prowadzeniu sadu ekologicznego uzależnione jest od wysokiej wiedzy sadownika. Często za produkcję sadowniczą biorą się nieprofesjonaliści, robią nasadzenia sadownicze bez wcześniejszej analizy całego  gospodarstwa. Z tego wynika wiele niepowodzeń i rozczarowań w prowadzeniu tego typu produkcji.

Przed założeniem sadu należy rozważyć czynniki ekonomiczne i przyrodnicze gospodarstwa, które są bardzo istotne w osiągnięciu maksymalnych korzyści z posadzonych drzew owocowych.

Ważny jest również rozłóg pól i sąsiedztwo upraw innych użytkowników gruntów. Jeśli sąsiad zza miedzy prowadzi sad konwencjonalny, to będzie następować znoszenie substancji czynnych chemicznych środków ochrony roślin na pola ekologiczne. W takiej sytuacji należałoby opracować plan, w jaki sposób będziemy chronić uprawy przed przedostaniem się niedozwolonego środka z innych pól na uprawy eko.

Powodzenie uprawy zależy w bardzo dużym stopniu od właściwego doboru gatunków i odmian. Wymagania w stosunku do odmian są wielostronne i dotyczą plenności, odporności na choroby i niekorzystne warunki atmosferyczne, trwałości lub zdolności przechowalniczej, cech zewnętrznych owocu, smaku, przydatności do sprzedaży w stanie świeżym lub do przetwórstwa itp. 

Sad ekologiczny od podstaw lub  3 lata konwersji

Decydując się na prowadzenie sadu ekologicznego, sadownik może przestawić dotychczasową produkcji na ekologiczną (konwersja trwa trzy lata) lub założyć sad od podstaw.

Jeśli w założonym już sadzie konwencjonalnym rosną odmiany wrażliwe na choroby, to trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie, czy przy dozwolonych środkach ochrony roślin w ekologicznej produkcji sadowniczej  będzie możliwe dalsze prowadzenie sadu. Listę środków ochrony roślin dopuszczonych do produkcji ekologicznej prowadzi Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu.

Nie mniej ważne jest nawożenie sadu, które znacznie różni się od nawożenia konwencjonalnego, gdyż w produkcji ekologicznej nie wolno stosować nawozów sztucznych. Dlatego też należy zapoznać się z listą dopuszczonych nawozów do stosowania w rolnictwie ekologicznym i opracować w szczegółach plan nawożenia. Wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym prowadzi Instytut Uprawy i Nawożenia w Puławach.

Jak rozpocząć ekologiczną produkcję owoców?

Po bardzo dokładnym przygotowaniu się do rozpoczęcia ekologicznej produkcji owoców należy dopełnić formalności zgłoszeniowych, tak aby można było uzyskać certyfikat na wyprodukowane owoce.

Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym jest podstawowym gwarantem dla konsumenta, że środki spożywcze znajdujące się na rynku zostały wyprodukowane zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego i że są wolne od zanieczyszczeń, takich jak pozostałości środków ochrony roślin i hormonów, a podczas ich produkcji nie stosowano nawozów sztucznych i organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

Certyfikacja gospodarstw rolnych prowadzących produkcję w oparciu o metody ekologiczne lub gospodarstw rolnych przestawiających produkcję na metody ekologiczne prowadzona jest zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.Urz. WE L 189/1 z dnia 20.07.2007 r.). Proces certyfikacji jest prowadzony przez jednostki certyfikujące bezstronnie i niezależnie, bez stosowania dyskryminującej polityki finansowej.

Zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego

• Producent zamierzający prowadzić ekologiczne gospodarstwo przesyła do dowolnie wybranej jednostki certyfikującej wypełniony druk, który nosi nazwę „Zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego”. Nie obowiązuje tu żadna rejonizacja, to producent decyduje o tym, która jednostka będzie go kontrolować i wydawać certyfikaty. Druk zgłoszenia można pobrać ze strony internetowej Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych lub dowolnej jednostki certyfikującej.
  
  
• Jednostka certyfikująca po otrzymaniu i zarejestrowaniu zgłoszenia wysyła do producenta formularze niezbędne do przeprowadzenia kontroli i certyfikacji gospodarstwa, tj. wniosek o certyfikację, opis jednostki produkcyjnej wraz z wymaganymi załącznikami opisanymi w formularzach. Wypełnione dokumenty producent odsyła do jednostki certyfikującej. 
  
  
• Po weryfikacji zgłoszenia jednostka certyfikująca wydaje producentowi potwierdzenie objęcia gospodarstwa systemem kontroli oraz podpisuje z producentem umowę.
  
  
• Jednostka ertyfikująca przeprowadza kontrolę gospodarstwa przynajmniej raz w roku, w okresie od maja do września. Gospodarstwo podlega co najmniej raz w roku kontroli pełnej (tzw. rocznej). Inspektor może też pobrać próbki roślin lub gleby do kontroli laboratoryjnej. Kontrola jest zapowiedziana. Sprawdzana jest dokumentacja oraz pola, na których znajdują się uprawy. Z kontroli jest sporządzany protokół, który podpisuje producent. Jeśli producent nie zgadza się z protokołem, może złożyć odwołanie do dyrektora jednostki certyfikijącej.
  
  
• Jednostka może przeprowadzać także kontrole niezapowiedziane w przypadku ryzyka niezgodności z zasadami produkcji ekologicznej.
  
  
• Inspektor przesyła do jednostki certyfikującej protokół z kontroli, po czym następuje przegląd dokumentacji pokontrolnej. Po weryfikacji dokumentacji dyrektor jednostki podejmuje decyzję w sprawie wydania lub odmowie wydania certyfikatu. Informacja o decyzji przekazywana jest wnioskodawcy.
  
  
• Certyfikat jest wydawany na określony produkt (np. 100 dt jabłek).
  
  
• W okresie ważności certyfikatu jednostka certyfikująca może zlecić przeprowadzenie doraźnej kontroli w wyżej wspomnianym zakresie, jak również pobór próbek, bez uprzedniego powiadomienia właściciela gospodarstwa rolnego.
  
  
• Kontrola jest płatna według cennika poszczególnych jednostek.

Zwrot kosztów kontroli

Producent rolny, który wytworzył produkty przeznaczone bezpośrednio lub po przetworzeniu do spożycia przez ludzi, może ubiegać się o dotację do kosztów kontroli gospodarstwa rolnego przez uczestniczenie w działaniu 8.2.3.3.1 Wsparcie dla nowych uczestników systemów jakości z PROW 2014–2020.

Lista upoważnionych jednostek certyfikujących w Polsce

Barbara Sazońska

Radomski Oddział Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie

Fot. B. Sazońska, A. Jóźwicka